Hvaða séreignarsjóðir eru góðir valkostir?

Hér er mik­il­vægt að lýsa ögn mun­inum á grunn­gerðum sumra sjóða: Alli­anz er trygg­inga­samn­ingur sem tryggir við­skipta­vini ákveðna ávöxt­un. Við­skipta­vin­ur­inn veit hvað hann fær að lág­marki að lok­um. Þannig er sér­eign­ar­sparn­aður oft á meg­in­landi Evr­ópu, trygg­inga­samn­ingar þar sem almenn­ingur veit hvað hann fær að lokum og lág­mar­k­á­vöxtun er tryggð. Íslenskir sjóðir eru hins vegar flestir mark­aðs­sjóð­ir, sem ávaxta fé sjóðs­fé­laga með eigna­stýr­ingu á mörk­uð­um, í sjóðum og með ýmsum öðrum hætti. Ekk­ert er tryggt hvað ávöxtun varð­ar, þó hún sé oft­ast ágæt a.m.k. þegar vel árar. Íslenskir sér­eigna­sjóðir sveifl­ast þannig oft meira (upp og nið­ur) heldur en trygg­inga­samn­ingar og ekki er ein­hlítt hvort reyn­ist bet­ur.

Svo þarf að huga að því, þegar líf­eyrir er geymdur í evr­um, eins og hjá Alli­anz, Bayern o.fl., að líf­eyrir er greiddur með íslenskum krón­um, sú upp­hæð flutt yfir í evrur og eign­ar­safnið geymt og ávaxtað í evr­um. Það fer eftir aðstæðum hvers og eins hversu vel þetta fyr­ir­komu­lag hent­ar. Því þegar kemur að því að fá líf­eyri í evrum greiddan skv. trygg­inga­samn­ingn­um, þá er aftur skipt frá evrum og yfir í íslenskar krón­ur. Það skiptir því máli hvernig verð­bólga þró­ast ann­ars vegar og gengi íslenskar krónu og evru hins vegar og getur það haft mikil áhrif á þá upp­hæð sem hver og einn fær á end­an­um. Það er ágætt að gera sér grein fyrir hver áhrif þess­ara tveggja þátta eru á líf­eyr­is­sparnað sem geymdur er í evr­um.

Ef íslensk króna veik­ist þá hækkar ávöxtun í evrum og svo öfugt. Ef ávöxtun í evrum er 5% og geng­is­breyt­ingar valda því að gengu EUR styrk­ist um 10% þá geng­is­leið­rétt­ist ávöxt­unin upp í 15,5%. Ef gengi ISK styrk­ist um 10% þá verður geng­is­leið­rétt ávöxtun -5,5%. Hins vegar ef verð­bólga eykst þá lækkar ávöxt­unin í evrum og svo öfugt. Ef ávöxtun væri 5% í evrum og verð­bólga væri 2% þá myndi ávöxt­unin vegna verð­bólg­unar lækka úr 5% í 2,9%. Þetta getur spilað saman og haft áhrif í báðar áttir þannig að ávöxtun í evrum styrk­ist eða veik­ist vegna geng­is- og verð­bólgu­breyt­inga. Ef við skoðum stöð­una frá alda­mótum þá hafa geng­is- og ver­bólgu­breyt­ingar hækkað ávöxtun í evrum (aukið líf­eyr­is­eign í evr­um) í 11 skipti en í 8 ár hefur breyt­ingin verið nei­kvæð. Inn í þessu er hið sér­staka ár, 2008, þar sem verð­bólga var 16,4% (hafði lækk­andi áhrif á ávöxtun í evr­um) en á móti kom geng­is­breyting sem var þannig að evran styrkt­ist um 86,4% þannig að sam­an­lagt höfðu geng­is- og verð­bólgu­breyt­ingar þau áhrif að ávöxtun í evr­um, sem var 5,6% þetta ár, varð á end­anum 69,1% séð út frá þeim sem lifðu við íslenska krónu. Þetta ár styrkt­ist því líf­eyr­is­eign í evr­um, líkt og aðrar eignir erlendis og hafði geng­is­breyt­ingin meiri áhrif en verð­bólgu­á­hrif­in. Önnur ár voru, eins og nærri má geta, miklu áhrifa­minni hvað varðar þessar breyt­ingar á gengi og verð­bólgu.

Lyk­il­at­rið­ið, fyrir þá sem vilja ávaxta í evrum er að ef þeir ætla að eyða líf­eyr­inum í evru­lönd­um, t.d. greiða kostnað við ferða­lög efri áranna með þeim líf­eyri þá þarf mjög lítið að hugsa um áhrif og geng­is. Þeir sem ætla sér slíkt eru að leika sterkan leik með því að tryggja sér eign sem er utan við íslenskar sveifl­ur, líf­eyr­is­eign sem býr við stöð­ug­leika og litlar sveiflur í ávöxt­un. Hins vegar gildir fyrir þá sem ætla að nota líf­eyri úr evrum hér heima að þá hafa geng­is- og verð­bólgu­breyt­ingar áhrif og geta þau áhrif verið í báðar átt­ir. Verð­bólga er oft há hér á landi og stundum hærri en geng­is­breyt­ing­ar. Ef fer fram sem horfir að verð­bólga fari almennt lækk­andi þá mun það styrkja eign líf­eyr­is­þega í evr­um. Í nýlegri frétt Seðla­bank­ans um gjald­eyr­is­mark­að, geng­is­þróun og gjald­eyr­is­forða er stöð­ug­leiki gengis að aukast (flökt að minn­ka) en íslenska krónan lækk­aði bæði gagn­vart evru og banda­ríkja­dal á síð­asta ári. Ýtir það undir þær hug­myndir um að líf­eyr­is­eign erlendis sé að styrkj­ast og sé að verða enn sterk­ari val­kostur á næstu árum, ef áfram fer sem horf­ir.

Að geyma sér­eigna­líf­eyri í íslenskum sjóðum tekur alveg úr sam­bandi þessa þætti sem geng­is- og verð­bólgu­breyt­ingar geta haft. Á móti koma meiri sveiflur í ávöxtun íslenskra sér­eigna­sjóða og eru dæmi um að þeir sjóðir hafi hækkað eða lækkað um tugi pró­senta á einu ári. Vera má að sumum kunni það vera áhættu­samt, að t.d. 40% af sér­eign sjóðs­fé­laga eyð­ist á einu ári. Þessa áhættu­þætti verður hver og einn að gera upp við sig. Er meiri áhætta af geng­is- og verð­bólgu­breyt­ingum eða er meiri áhætta vegna þess að margir íslenskir sér­eigna­sjóðir hafa ávöxtun sem sveifl­ast tölu­vert og taka oft stór stökk í ávöxt­un, upp og nið­ur? Svarið við þessu er ekki ein­hlítt.

Einnig má geta þess að þeir sem hafa hug á því að nýta sér inn­greiðslu á sér­eigna­sparnað til að greiða inn á hús­næð­is­lán að þá henta sjóðir eins og Alli­anz síður heldur en íslensku sjóð­irn­ir. Slíkt skiptir margt fólk tölu­verðu máli, einkum ungt fólk sem sér fram á að stækka við fast­eign sína á næstu miss­erum eða ein­fald­lega þeir sem vilja nota þetta úrræði til að greina niður eigin fast­eigna­lán.

Um for­sendur í þess­ari grein: Það ber að hafa í huga að í þess­ari grein er ekki end­an­legur listi yfir sjóði sem hafa staðið sig vel. Ýmisr aðrir sjóðir hafa líka staðið sig ágæt­lega en m.v. þá þætti sem lagðir voru til grund­vallar þá reynd­ust ofan­greindir sjóðir koma einna best út, einkum af því það var reynt að skoða sjóði innan sama tíma­bils. Þetta tíma­bil, 2003-2018, er einna algeng­asta starfs­tíma­bil flestra sjóða í sér­eign á Íslandi, þó að margir eigi líka starfs­sögu utan þess tíma­bils. Þannig var langt var til grund­vallar að velja sjóði sem höfðu sögu fyrir hrun, í hruni og eftir hrun þannig að hægt sé að meta sjóði í mis­mun­andi aðstæð­um. Það er nefni­lega nokkuð inni­halds­rýrt, eins og sumir sjóðir hafa gert, að aug­lýsa góða ávöxtun sjóða sem hafa aðeins starfað í örfá ár, og það jafn­vel á góð­ær­is­tímum þegar flestum sjóðum gengur vel. Einnig ber að hafa í huga að röð sjóða í töfl­unni hefur enga sér­staka merk­ingu. Einnig ber að nefna að ávöxtun í for­tíð er ekki endi­lega vís­bend­ing á ávöxtun í fram­tíð og að auki er rétt að hafa þann almenna fyr­ir­vara að ávöxtun er í eðli sínu slembin og getur að ein­hverju leyti farið eftir til­vilj­unum og heppni eða óheppni. Þegar raun­á­vöxtun allra sjóða er reiknuð þá var stuðst við almennt með­al­tal en ekki vegið þar sem ekki feng­ust ábyggi­legar vog­tölur fyrir alla sjóði. Mik­il­vægt er einnig að veita því athygli að hér er verið að tala um þær leiðir innan sjóða sem eru nefndar í töfl­unni, ekki allar leiðir sjóða. Sumir af þessum sjóð­um, sem nefndir eru í töfl­unni bjóða upp á leiðir sem hafa ekki sama öfl­uga árangur að baki og þær leiðir innan sjóð­anna sem hér eru nefnd­ar. Almennur fyr­ir­vari er gerður um villur sem kunna að slæð­ast með.